اعلام محدودیت و به عبارت بهتر، سانسور در اینترنت، یکی از رویکردهایی است که بهویژه طی سالهای اخیر و با هجوم کاربران به سمت شبکههای اجتماعی، به ابزاری برای دولتمردان تبدیل شده است تا سیاستهای سرکوبگرانه خود را از طریق آن به اجرا درآورند. وبسایت سرفشارک (Surfshark) در جدیدترین پژوهش خود مبنی بر گزارش سانسورهای صورت گرفته در اینترنت سراسر جهان در سال ۲۰۲۲، با این ادعا که در سال گذشته، ۴.۲ میلیارد نفر از مردم جهان با محدودیتهای شدید در اینترنت روبهرو بودهاند، اشاره کرده است که ایران، به لحاظ محدودیت اینترنت و سانسور، در رتبه دوم جهان جای دارد.
با توجه به اینکه بهویژه طی چند ماه اخیر، و با اوجگرفتن اعتراضات مردمی، دولت ایران اقدام به سانسور تعدادی از رسانههای اجتماعی محبوب، نظیر اینستاگرام و واتساپ کرده و در بستر اینترنت نیز محدودیتهایی را قائل شده است، ردهبندی اعلام شده از سوی این وبسایت چندان هم دور از واقعیت نیست.
قاره آسیا، با اختصاصدادن ۱۱ مورد از این اختلالات، رتبه نخست را در میان قارههای جهان دارد. این در حالی است که تعداد اختلالات اینترنتی شناسایی شده برای آسیا، در سال ۲۰۲۱ میلادی، ۱۳ مورد بوده است. سانسورها و اعمال محدودیتهای موردی قاره آسیا در سال ۲۰۲۲ نیز ۵۸ مورد گزارش شده است که نسبت به دوره مشابه قبل، تقریباً ۵۰ درصد کاهش را نشان میدهد – در سال ۲۰۲۱ تعداد سانسورهای موردی آسیا ۱۰۸ مورد گزارش شده است.
اقیانوسیه، تنها منطقهای است که هم در سال ۲۰۲۱ و هم در سال ۲۰۲۲ میلادی، از آزادی بیان و اطلاعات کامل برخوردار بوده است و هیچگونه اعمال محدودیت موردی یا بلندمدت طی دو سال گذشته از این قاره گزارش نشده است.
بالغ بر ۲.۳ میلیارد نفر از مردم جهان، در سال ۲۰۲۲ میلادی شاهد آغاز دور جدیدی از محدودیتها در اینترنت خود بودهاند. محدودیتهایی که شامل ۷۸ مورد میشوند و در صورت احتساب پروندههای سالهای قبل از ۲۰۲۲، ۴.۲ میلیارد نفر از مردم اقصینقاط جهان را در بر میگیرند. همانطور که عنوان شد، آسیا از نظر قطعی اینترنت پیشتاز است و ۴۷ درصد از موارد جدید جهانی را به خود اختصاص داده است، بهطوریکه از هر ۵ کشور آسیایی ۱ مورد اعمال محدودیت اینترنت را در سال ۲۰۲۲ تجربه کرده است.
منطقه جامو و کشمیر همچنان به لحاظ تعداد اختلالات در سال ۲۰۲۲ پیشتاز بوده است. از سال ۱۹۴۷، منطقه جامو و کشمیر منطقه مورد مناقشهای بوده که با ناآرامیهای سیاسی و مدنی مواجه بوده است. در سال ۲۰۱۹، پس از تنزل رتبه از یک ایالت خودمختار به یک قلمرو اتحادیه، اختلالات اینترنت در جامو و کشمیر حتی بیشتر نیز شدند. در زیر، مقایسه موردی منطقه جامو و کشمیر با کشورهای دیگر جهان، با بیشترین تعداد محدودیتهای جدید اینترنت در سال ۲۰۲۲ آمده است:
از ۲۴ مورد (یا ۳۱ درصد از کل موارد جهانی)، همه محدودیتهای اینترنتی محلی بودهاند، و بدون شکست. ضمن اینکه کلیه محدودیتها مربوط به آشفتگیهای سیاسی منطقه بودهاند.
از ۱۱ مورد، ۱۰ مورد مربوط به اعتراضات مردمی و ۱ مورد مربوط به ناآرامیهای سیاسی بوده است. موارد عنوان شده، شامل ۲ اختلال در شبکههای اجتماعی و ۴ اختلال در اینترنت محلی و ۵ مورد نیز به صورت اختلال سراسری در سطح کشور بوده است. پلتفرمهای مسدود شده در سال ۲۰۲۲ در ایران، شامل واتساپ و اینستاگرام هستند، در حالی که توییتر و فیسبوک نیز از سال ۲۰۰۹ میلادی مسدود شدهاند.
همه ۱۰ مورد به عنوان اختلالات اینترنت محلی طبقهبندی میشوند و ۹ مورد مربوط به اعتراضات و ۱ مورد به نیز به دلیل آشفتگیهای سیاسی گزارش شده است. علاوه بر این، تیکتاک نیز از ژوئن ۲۰۲۰ در هند ممنوع شده است.
گفتنی است، بورکینافاسو، روسیه و جمهوری آذربایجان، طولانیترین قطعی اینترنت را در سال ۲۰۲۲ داشتهاند. در نمودار زیر، طولانیترین محدودیتهای اینترنت در سال ۲۰۲۲ آورده شده است:
این نمودار نشان میدهد که علاوه بر کشورهای بورکینافاسو، روسیه و جمهوری آذربایجان، ایران نیز جزو کشورهایی بوده است که در سال ۲۰۲۲ میلادی، شاهد محدودیتهای طولانیمدت در اینترنت بوده است. فیلتر اپلیکیشنهای اینستاگرام (با مجموع ۲۴۲۴ ساعت محدودیت) و اسکایپ (با مجموع ۲۳۵۳ ساعت محدودیت)، و همینطور اعمال اختلال در اینترنت کلی در منطقه کردستان (با ۳۳۶ ساعت قطعی) و اختلالات عمومی اینترنت در سطح کشور (با ۳۳۰ ساعت محدودیت)، مهمترین و طولانیترین اختلالاتی بودهاند که در مورد اینترنت ایران گزارش شده است.
گزارش سرفشارک حاکی از آن است که در سال ۲۰۲۲، تعداد ۳۹ مورد (حدود ۵۰ درصد) از اختلالات جدید به دلیل اعتراضات و بالغ بر ۳۹ مورد از آنها (حدود ۵۰ درصد) نیز به دلیل آشفتگیهای سیاسی رخ داده است.
در این میان، ۱۰ کشور در سال ۲۰۲۲ شدیدترین شکل سانسور اینترنت را اعمال کردهاند. این محدودیتهای اینترنت ملی عبارتاند از:
اپلیکیشنهای محدود شده در کشورهای مختلف جهان در سال ۲۰۲۲ میلادی، عبارتاند از:
که از میان آنها، فیسبوک با بیشترین آمار اعمال اختلال و فیلترینگ، در صدر جدول سانسورها قرار گرفته است. نکته قابل توجه در خصوص اپلیکیشنهای فوقالذکر این است که تمامی این اپلیکیشنها در کشورمان ایران فیلتر هستند.